“That is no country for old men” – W.B. Yeats
Vijf schilderijen van vijf verschillende films, telkens in een andere stijl. De enige constante: elk werk mag maar opgebouwd zijn uit één kleur. Voor deze reeks was dat gebrande sienna in aquarel en gouache, of een gelijkaardige inktkleur wanneer ik met pen en penseel werkte.
Er zijn ongetwijfeld duizenden films waarin landschap een belangrijke rol speelt. Een reeks van vijf heeft dan ook niet de bedoeling om exhaustief te zijn. Ik wou er slechts enkele selecteren waarvan ik vond dat de landschappen meer voorstelden dan mooifilmerij. Die selectie gebeurde trouwens door mijn IMDB-ratinggeschiedenis volledig te doorlopen en er louter op basis van mijn herinneringen de films uit te nemen die voldeden aan mijn eigen vage definitie.
De film die het meest in mijn geheugen gegrift stond is No Country for Old Men (2007). De film opent met enkele panoramische shots van een ruw, westernachtig landschap bij dageraad. Eerst is er geen spoor van leven te bekennen, maar langzaamaan stijgt de zon en komen er meer constructies in beeld die vervaardigd zijn door mensen. Enkele minuten later zijn we al getuige van een koelbloedige moord. De toon is gezet voor de rest van het verhaal.
Helemaal anders is het in The Lord of the Rings: The Fellowship of the Ring (2001). Daar is het landschap geen desolate plek zonder moraal, integendeel. Het is er vaak een plaats van enorme pracht, met bouwwerken die een rijke geschiedenis suggereren. Ik denk meteen aan Rivendel, een oase van rust tussen de bergen. Of Moria met zijn magnifieke architectuur en labyrintische gangen. Maar het meest mythische bouwwerk blijft de Argonath; twee imposante stambeelden waarlangs het reisgenootschap vaart om Amon Hen te bereiken. Wat mij betreft één van de weinige fantasy-films die erin slaagt om een volledige wereld te creëren die aanvoelt alsof er echt in geleefd wordt.
Van een zeer tastbaar landschap en een meer mythische omgeving, naar een haast mystieke rotsformatie. In Picnic at Hanging Rock (1975) verdwijnen enkele meisjes tijdens een schooluitstap. Ze zijn laatst gezien bij de rots uit de titel. Verder gebeurt er eigenlijk niet bijzonder veel in de film. Maar toch blijf ik steeds vol verwondering kijken. En dat komt door de lyrische manier waarop Peter Weir de omgeving vat. Alles baadt in een warme, zomerse gloed. Sommige shots volgen prachtige schilderijachtige composities, zonder ooit maar een keer statisch aan te voelen. De film is haast even ongrijpbaar als het mysterie van de verdwijning. En het laatste shot is onvergetelijk.
De voorlaatste film, Stalker (1979), is minstens even mystiek. En dat is zijn grote troef, want zodra Tarkovsky probeert te filosoferen aan de hand van de dialogen, verliest hij me wat. Het kan aan de vertaling liggen, maar zeer diepgaand vond ik de overpeinzingen van de personages niet. Over het algemeen vind ik film ook niet het beste medium voor filosofische uiteenzettingen. Althans niet via dialogen. Veel sterker zijn dan ook de beelden van Stalker, die verder geen uitleg behoeven – zeker niet als je telkens een eeuwigheid krijgt om die te laten bezinken vooraleer het volgende shot zich aandient. Keer op keer zijn dat meesterlijke composities van een post-apocalyptische omgeving. En keer op keer blijkt de Zone een vreemde droomwereld, waarvan je na het ontwaken weinig zinnigs kunt vertellen. Heerlijk.
De mistroostige fantoomwereld uit Stalker leidt ons tot slot naar droombeelden van een heel andere orde in Fitzcarraldo (1982). Een film waarin iemand zijn gekke droom om een opera te bouwen in Iquitos wil waarmaken door naar rubber te zoeken midden in de jungle. Met een logge stoomboot van enkele verdiepingen trekt hij naar zijn bestemming, goed wetende dat hij nog niet op de juiste rivier zit. Zijn plan: de gigantische stoomboot over een steile helling trekken van de ene rivier naar de andere. Dat Herzog (en vooral de hele crew) de onderneming met de boot ook echt gedaan heeft, voel je aan de fysieke kracht die van de beelden uitgaat. Hier is een film waarin het landschap er is om overwonnen te worden.
Aquarellen en tekst door Michiel Commère
KINOAUTOMAT 